ژن درمانی چیست؟

ژنها که بر روی کرموزومها قرار دارند، واحدهای فیزیکی و کارکردی پایهای بدن هستند.
ژنها توالیهای اختصاصی بازهایی هستند که چگونگی ساخت پروتئینها را رمزبندی میکنند. گرچه ژنها بیشتر مورد توجه قرار میگیرند، اما این پروتئینها هستند که اغلب کارکردهای حیاتی را انجام میدهند و حتی اکثریت ساختارهای سلولی را تشکیل میدهند.

هنگامی که ژنها به نحوی تغییر پیدا کنند که پروتئینهای رمزبندیشده بوسیله آنها نتوانند کارکردهای طبیعیشان را انجام دهند، بیماریهای ژنتیکی به وجود میآیند.

ژندرمانی تکنیکی است که برای تصحیح ژنهای معیوبی که مسئول ایجاد بیماری هستند. پژوهشگران ممکن است یکی از چندین رویکرد موجود را برای تصحیح ژنهای معیوب به کار ببندند.

ژن طبیعی ممکن است به درون یک محل غیراختصاصی درون ژنوم کاشته شود تا یک ژن بیکارکرد را جایگزین کند. این روش یک رویکرد رایج است.

یک رویکرد دیگر تعویض ژن غیرطبیعی از طریق “بازترکیبی هومولوگ” است.

ژن غیرطبیعی را میتوان از طریق “جهش معکوس انتخابی” ترمیم کرد، که باعث میشود، ژن به کارکرد طبیعیاش بازگردد.

تنظیم یک ژن خاص(میزانی را که یک ژن خاموش و روشن میشود) را نیز میتوان تغییر داد.

ژندرمانی چگونه عمل میکند؟

در اغلب بررسیهای ژندرمانی، ژن “طبیعی” به درون ژنوم وارد میشود تا جایگزین یک ژن بیماریزای “غیرطبیعی” شود. یک مولکول حامل که به آن ناقل(vector) میگویند، برای وارد کردن ژن درمانکننده به سلولهای هدف بیمار مورد استفاده قرار میگیرد.

در حال حاضر رایجترین ناقل مورد استفاده ویروسی است که به طور ژنتیکی تغییرداده شده است، تا DNA طبیعی انسانی را حمل کند. ویروسها طوری تکامل یافتهاند تا ژنهایشان را به شیوهای آسیبزا به درون سلولهای انسانی وارد کنند. دانشمندان سعی کردهاند تا از این توانایی ویروسها سود ببرند و ژنوم ویروسها را طوری دستکاری کنند که ژنهای بیماریزا را از سلول حذف و ژنهای درمانکننده را وارد آن کنند.

سلولهای هدف مثلا سلولهای کبد یا ریه بیمار با ناقل ویروسی آلوده میشوند. پروتئینهای جدید دارای کارکرد که بوسیله ژن درمانکننده ایجاد میشوند، سلول را به وضعیت طبیعی بازمیگردانند.

به غیر از ویروسها، گزینههای دیگری برای وارد کردن ژنها به درون سلولها وجود دارد.

سادهترین روش واردکردن مستقیم DNA درمانی به درون سلول است. این رویکرد از لحاظ کارکرد محدودیت دارد، زیرا میتوان آن را تنها در مورد بافتهای معینی به کار برد و نیاز به مقادیر زیادی DNA دارد.

یک روش دیگر غیرویروسی برای واردکردن ژنها به درون سلول، ایجاد کره مصنوعی لیپیدی (چربی) با هسته آبدار است. این کرهها که به آن لیپوزوم میگویند، DNA را از طریق غشای سلول هدف به درونآ ن منتقل میکنند.

DNA درمانی را همچنین میتوان با اتصال شیمیایی DNA به یک مولکول که به گیرندههای سلولی خاص متصل میشود، به درون سلول هدف وارد کرد. هنگامی که این مولکول به این گیرندهها متصل میشود، DNA درمانی بوسیله غشای سلولی بلعیده میشود و به درون سلول راه مییابد.

پژوهشگران همچنین در حال آزمایش برای وارد کردن یک کرموزوم چهل و هفتم (مصنوعی انسانی) به درون سلولهای هدف هستند. این کروموزوم در کنار ۴۶ کرموزوم استاندارد قرار میگیرد، بدون اینکه کارکرد آنها را تحت تاثیر قرار دهد یا باعث جهش شود. این کروموزم، ناقل بزرگی است که میتواند مقادیر زیادی رمز ژنتیکی را به درون سلول منتقل کند.

شیوههای ژندرمانی در حال حاضر تجربی محسوب میشوند و هنوز در کارآزماییهای بالینی خیلی موفقیتآمیز نبوده اند.