تعداد دندان شیری و نکات جدی مربوط به آن

روئیدن دندان‌های شیر کودک، نشانه‌ای از رشد و نمو او به‌شمار می‌آید. پس چنانچه کودکی در حدود شش ماهگی دندان درآورد از رشد طبیعی برخوردار است. تأخیر یکی – دو ماهه در این مورد نشانه عدم رشد کافی کودک تلقی می‌شود.

مجموع دندان‌های شیری بیست عدد است که به ترتیب زیر بیرون می‌آیند:

دندان‌های میانی پیشین پائین در شش ماهگی به تعداد ۲ عدد که پیش از بیرون آمدن، روی لثه برآمدگی پدیدار می‌شود.

دو عدد دندان‌های میانی پیشین بالا که در ۹ ماهگی نیش می‌زنند. لثه‌ها ورم کرده و بی‌خوابی و بی‌قراری همراه با تشنج به کودک عارض می‌گردد.

چهار دندان پیشین طرفین، دو عدد در بالا و دو عدد در پائین در اواخر یک سالگی پدیدار می‌شوند.

چهار دندان آسیای کوچک اول، از چند نقطه نیش می‌زنند که این روش دو تا سه هفته به طول می‌انجامد، به همین خاطر درد و تورم لثه‌ها را دربر می‌گیرد. رویش این دندان‌ها در ۱۸ ماهگی کودک روی می‌دهد.

دندان‌های آسیا به تعداد چهار عدد در ۱۸ ماهگی تا دو سالگی کودک ظاهر می‌شوند.

دندان‌های آسیای کوچک دوم در ۲۴ تا ۳۰ ماهگی کودک نیش می‌زنند و چون کودک رشد بیشتری یافته، درد و ناراحتی بیشتری احساس می‌کند.

ترتیب روئیدن دندان‌ها ممکن است با آنچه گفته شد تفاوت ناچیزی داشته باشد و به ترتیب تاریخی که اشاره آوردیم تطبیق نکند. قوت و ضعف کودکان و عوامل ارثی در این زمینه مؤثر می‌باشند.

این نکته را یادآور شویم: چنانچه کودک حداکثر تا ۹ – ۱۰ ماهگی دندان شیری درنیاورد، نشانه کمبود کلسیم در بدن وی و در نتیجه تغذیه بد و نارسائی او به‌شمار می‌رود.

توجه داشته باشید که: دندان درآوردن کودک، همیشه با عارضه و ناراحتی کودک همراه نیست. اما برخی ناراحتی‌ها نشانه دندان درآوردن کودک است: کمتر احساس گرسنگی می‌کند. بد می‌خوابد و مدفوعش شکل و رنگ طبیعی ندارد.

نشیمنگاه او قرمز شده و آب دهانش سرازیر می‌شود. چنانچه لثه‌های او را بنگرید ملتهب و قرمز شده و یک دندان در حال نیش زدن را ملاحظه خواهید کرد. اگر وزنش کاهش نیابد جای نگرانی است.

توصیه هایی درمورد دندان شیری کودکان

تعداد دندان های شیری در هر فک ۱۰ عدد و در تمامی دهان ۲۰ عدد است. متاسفانه بسیاری از پدر ها و مادر ها فکر می کنند که زود خراب شدن دندان های شیری و کشیدن آن ها مهم نیست چرا که دندان های دائمی به جای آن ها خواهند رویید. به این ترتیب با عدم مراقبت کافی باعث پوسیدگی زودرس و از دست رفتن آن ها می شوند که نتیجه آن رویش نابجا یا عدم رویش دندان های دائمی زیرین است. در صورتی که توجه به دندان های شیری مهم است.

دندانهای شیری کودکان معمولا از ۶ سالگی شروع به افتادن می کند. افتادن دندان های شیری از ۲ دندان جلویی بالا و پایین شروع می شود. گاهی ممکن است دندان های شیری کودکان ۶ ماه زود تر بیفتد یا ۶ ماه دیر تر، ولی به صورت کلی در ۵ و نیم سالگی باید یک عکس از دندان های کودک گرفته شود و با تشخیص دندانپزشک مشخص می شود که این دندان لق می شود یا کج در می آید. در ۵ سالگی با مراجعه به دندانپزشک و معاینه او اگر دندان از آن نوع باشد که فرم طبیعی ندارد باید کشیده شود.

دندان شیری اگر تا ۷ سالگی لق نشود ممکن است از داخل دربیاید. در نتیجه با به موقع عکس گرفتن از دندان ها توسط دندانپزشک تشخیص داده می شود، در غیر این صورت دندان جای مناسب درنمی آید.

از ۵ سالگی به بعد دندان ها شروع به افتادن می کنند. در بعضی از کودکان این اتفاق زود تر می افتد و در بعضی دیگر دیر تر. نکته مهم این است که دندان های دائمی سرجای طبیعی خودشان قرار بگیرند. در نتیجه ۶ ماه دیر افتادن یا ۶ ماه زود افتادن دندان مهم نیست. مهم ترین نکته این است اگر دندان سرجای اصلی خود در نیاید ممکن است به صورت کج در بیاید. دندان های دائمی باید زیر دندان های شیری در بیایند.

اگر به این حالت نباشد دندان های دائمی در سمت داخل دندان های شیری درمی آیند و آن هنگام است که مادر متوجه می شود دندان ها سرجای خودشان در نیامده اند. اگر این حالت به وجود بیاید دندان شیری لق نمی شود و با فشاری که همیشه به سمت بالا وارد می کنند ریشه دندان تحلیل می رود یعنی عملا ریشه ای برای دندان باقی نمی ماند. توصیه می شود حتما به دندانپزشک مراجعه کنند چون با گرفتن عکس بزرگ از دندان مشخص می شود که دندان سر جای اصلی خود قرار گرفته است یا نه؟ اگر دندان سرجای اصلی خود نباشد و آن را به موقع بکشند سرجای خود برمی گردد، ولی اگر رویش دندان های شیری تمام شده باشد دندان سر جای خود برنمی گردد، یعنی عمل بیرون آمدن دندان شیری و رویش دندان سر جای اصلی همزمان با هم انجام نمی شود. وقتی رویش دندان تمام شود با کشیدن دندان آن هرگز سرجای اصلی خود قرار نمی گیرد.

پنج سوالی که درباره دندان شیری می‌پرسند

پدرومادرهای امروزی نسبت به سلامت فرزندان خود حساس‌تر از گذشته هستند. دندان‌های کودکان یکی از جنبه‌های مهم سلامت آنهاست، اما از آنجایی که برخی والدین اطلاعات کافی در مورد دندان‌های شیری و دائمی و نحوه رویش آنها ندارند، گاهی برداشت‌ها و نگرانی‌های غلطی در مورد سلامت دهان و دندان کودکانشان دارند یا اینکه برعکس در برخی موارد دچار سهل‌انگاری می‌شوند…

در این مطلب به برخی سوال‌های رایج والدین در مورد بهداشت و سلامت دهان و دندان فرزندانشان پاسخ می‌دهیم.

۱. مگر دندان شیری هم عصب‌کشی می‌شود؟

بله، برای دندان شیری هم در صورتی که نیاز داشته باشد، درمان ریشه انجام می‌شود. نحوه انجام درمان ریشه در دندان‌های شیری با دندان‌های دائمی تفاوت‌هایی از نظر تکنیکی دارد. در مواردی درمان دندان‌های شیری به پالپ تاجی(و نه ریشه) محدود است و در مواردی شامل درمان ریشه دندان هم می‌شود. دندان‌های شیری آسیاب تا زمانی که دندان‌پزشک کودک تشخیص می‌دهد لازم است در دهان کودک باقی بمانند، باید نگهداری شوند چون کشیدن آنها ممکن است روی نظم دندان‌های دائمی که در آینده می‌رویند، تاثیر داشته باشد بنابراین کشیدن زودهنگام این دندان‌ها به‌صرف اینکه شیری هستند و قرار است بیفتند، کار درستی نیست.

۲. قطره آهن برای دندان‌های کودک ضرر ندارد؟

قطره آهن عامل خراب شدن دندان‌ها نیست.
قطره آهن دارای رنگدانه است و رنگ آن روی نواحی دندانی باقی می‌ماند. برای اینکه این اتفاق نیفتد، دهان کودک خود را بعد از مصرف قطره بشویید یا با یک گاز پاک کنید. استفاده از آبمیوه‌ها همراه یا بعد از استفاده از قطره آهن باعث می‌شود مطمئن شوید کودک قطره را در دهانش نگه نمی‌دارد و می‌بلعد. در نهایت اینکه مطمئن باشید قطره آهن فقط رنگ دندان را تغییر می‌دهد ولی باعث پوسیدگی نمی‌شود اما از آنجا که این تغییر رنگ روی نواحی از قبل پوسیده بیشتر باقی می‌ماند، این اشتباه رایج پیش می‌آید که قطره آهن عامل پوسیدگی بوده است.

۳. بهداشت دهان و دندان را باید از چه سنی شروع کرد؟

بهداشت دهان کودک حتی از قبل از رویش دندان‌ها آغاز می‌شود. بسیاری از والدین نوزادانشان را عادت می‌دهند با خوردن شیر بخوابند در حالی که بعد از رویش دندان‌ها این عادت باعث پوسیده شدن دندان‌های کودک می‌شود چون شیر مدت زیادی در دهان او باقی می‌ماند و دندان‌ها را پوسیده می‌کند. تمیز کردن دهان نوزاد با گاز مرطوب بعد از خوردن شیر و بعد‌ها با مسواک نرم بدون خمیردندان اولین اقدام بهداشتی دهان و دندان برای او است.

۴. دندان‌های دائمی بعد از افتادن دندان‌های شیری درمی‌آیند؟

نه، این جمله، اشتباه رایج بسیاری از والدین است. دندان‌های مولر (آسیاب) اول معمولا در سن ۶ تا ۷ سالگی می‌رویند و محل رویش آنها در پشت آخرین دندان شیری است و جایگزین هیچ دندانی نمی‌شوند. دندان‌های مولر دوم و سوم هم که در سنین بالاتر می‌رویند، جایگزین هیچ دندانی نیستند. تا حدود ۹ ماه تاخیر در رویش دندان‌ها نسبت به زمان میانگین رویش آنها جای نگرانی ندارد. بسیاری از والدین دندان شماره ۶ را با دندان‌های شیری اشتباه می‌‌گیرند و با این تلقی که قرار است بیفتند، پوسیدگی و خرابی آنها را جدی نمی‌گیرند! به همین دلیل اگر حتی قبل از این کوتاهی کرده‌اید، حتما بین سنین ۶ تا ۷ سالگی کودک خود را برای معاینه نزد دندان‌پزشک ببرید.

۵. برای اینکه دندان کودک خراب نشود، نباید شکلات و آدامس بخورد؟

واقعیت این است که هیچ کودکی را نمی‌شود به هیچ دلیلی از لذت‌های دوران شیرین کودکی محروم کرد. موادقندی، به‌خصوص قند‌های ساده مانند آنچه در شکلات، شیرینی و آبمیوه و نوشابه‌ها وجود دارد، عامل اصلی پوسیدگی‌های دندانی هستند ولی تنها علت پوسیدگی، این موادغذایی نیستند. ضمنا با تمهیدات مناسب می‌توان حتی از بروز پوسیدگی با این موادغذایی هم پیشگیری کرد. ترتیب و توالی مصرف موادقندی مهم‌تر از میزان مصرف آنهاست، یعنی وقتی دندان‌های کودک مدت زمان زیادی با موادقندی مواجه باشد، میزان پوسیدگی بیشتر است بنابراین آبنبات‌هایی که مدت زمان زیادی در دهان باقی می‌مانند یا شکلات‌های چسبناک بیشتر باعث پوسیدگی می‌شوند. در مورد آدامس‌ها قضیه فرق می‌کند؛ موادقندی آدامس‌ها پوسیدگی‌زاست ولی جویدن آنها بزاق را افزایش می‌دهد و همراه حرکت دهان و زبان اثر مثبتی در جلوگیری از پوسیدگی دارد. آدامس‌های با قند‌های ضدپوسیدگی (مثلا آدامس‌های زایلوتول) یا آدامس‌های بدون قند که در بازار تنوع زیادی دارند، برای کودک پیشنهاد می‌شوند. پس کودک خود را از این لذت‌ها محروم نکنید و در عین حال با نظارت بر موادغذایی و نحوه مصرف آنها، سلامت و بهداشت دهان و دندان آنها را در آینده تضمین کنید.

چرا دندان‌های شیری نمی‌افتند؟

تعداد دندان‌های شیری در کل بیست عدد می‌باشد که از سن ۶ تا ۸ ماهگی شروع به رویش کرده و تا سن حداکثر ۳ سالگی رویش آن‌ها تکمیل می‌گردد. افتادن دندان‌های شیری از سن ۶ تا ۷ سالگی شروع می شود. تا سن ۱۲ سالگی باید کلیه دندان‌های شیری افتاده و دندان‌های دائمی جایگزین آن‌ها گردند.

دندان شیری کودک

۴ دندان دائمی آسیاب اول در سن ۶ سالگی در دهان رویش پیدا می‌کنند، بدون این‌که دندان شیری بیفتد، یعنی در سن ۷ سالگی بچه باید ۲۴ دندان داشته باشد.

۴ دندان دائمی دیگر که همان دندان‌های آسیاب دوم می‌باشد، هم در سن ۱۲ سالگی در دهان رویش پیدا می‌کنند و این دندان‌ها هم جایگزین دندان شیری نیستند، بلکه مستقلا رویش پیدا می‌کنند، یعنی در سن ۱۲ سالگی بایستی بچه ۲۸ دندان در دهان داشته باشد.

علت افتادن دندان‌های شیری به این خاطر است که دندان‌های دائمی زیر دندان شیری شروع به رویش کرده و به مرور ریشه دندان شیری را می‌خورد و این روند تا جایی ادامه پیدا می‌کند که ریشه دندان شیری به کلی از بین رفته و در آخرین مرحله که دندان دائمی در دهان جوانه می‌زند دندان شیری می‌افتد.

گاهی این روند متوقف شده و اختلالی در این مسیر به وجود می‌آید. آیا تا به حال شنیده‌اید که در دهان فرد بزرگسالی هنوز دندان شیری هست.

هرگاه دندان‌های شیری در موعد خود نیفتند، می‌توانند باعث کج یا دیر روییدن و در مواردی نروییدن دندان‌های دائمی زیرین گردند
علل نیفتادن دندان شیری

علل اصلی نیفتادن دندان‌های شیری از این قرار است:

۱- کج بودن مسیر رویش دندان دائمی زیر دندان شیری

۲- نبودن دندان دائمی به طور مادرزادی؛ یعنی در بعضی موارد، فرد به طور ارثی یک تا چند دندان دائمی را ندارد، در این صورت دندان شیری مربوطه هم نخواهد افتاد.

۳- گیر کردن دندان شیری بین دندان‌های دائمی. این مسئله علل مختلفی ممکن است داشته باشد، مثل درشت بودن دندان‌ها و کمبود فضای کافی و تحت فشار بودن دندان‌ها.

چند توصیه :

* بعد از ۱۲ سالگی حتما افتادن کلیه دندان‌های شیری فرزندانتان را چک کنید.

* اگر دندان شیری تا سن ۱۲ سالگی نیفتاد، برای کشیدن آن زود اقدام نکنید، چون ممکن است زیر این دندان، دندان دائمی نباشد. در این صورت دندان شیری را تا سن ۳۰ سالگی می توان به خوبی استفاده کرد. پس حتما رادیو گرافی کنید تا علت واقعی عدم افتادن دندان شیری مشخص شود.

* بعد از تشخیص قطعی، دندان‌هایی که به علت مسیر کج رویش دندان دائمی نیفتاده‌اند، با یک متخصص ارتودنسی مشورت کنید، چون بعضی از این دندان‌های دائمی را می توان با درمان‌های هم زمان جراحی و ارتودنسی به مسیر اصلی خود بازگرداند.

عوارض نیفتادن به موقع دندان‌های شیری

هرگاه دندان‌های شیری در موعد خود نیفتند، می‌توانند باعث کج یا دیر روییدن و در مواردی نروییدن دندان‌های دائمی زیرین گردند. در این گونه مواقع بهتر است کودک را نزد دندانپزشک ببرید و علت نیفتادن دندان‌های شیری و سرنوشت دندان‌های دائمی زیرین را جویا شوید.

عوارض زود افتادن دندان‌های شیری

با آن که اغلب پدر و مادرها برای دندان‌های شیری ارزشی قایل نیستند و زود افتادن آن‌ها را مسئله چندان مهمی نمی‌دانند، باید بدانیم که: برای صحیح روییدن دندان‌های دائمی، هر کدام از دندان‌های شیری باید تا سن خاصی در دهان باقی بمانند؛ به عنوان مثال دندان‌های آسیای شیری بایستی تا حدود سن ۱۰ سالگی به طور سالم در دهان کودک نگهداری شوند.

راه های پیشگیری از پوسیدگی دندانهای کودکان

۱) در دوران شیرخوارگی پس از هر بار شیر دادن بایستی مقداری آب به کودک داد تا بقایای شیر از دهان کودک تمیز شود و یا با یک قطعه گاز استریل دندانهای کودک را تمیز کرد.

۲) حتی الامکان در هنگام خواب شیشه شیر یا پستان مادردر دهان نوزاد باقی نماند.

۳) شیر به هیچ عنوان نباید با قند، شکر، نبات و یا عسل شیرین شود.

۴) بهتر است جهت تغذیه کودک پس از ۵/۱ سالگی بجای شیشه شیر از لیوانهای مخصوص استفاده کرد.

۵) کودک را از مصرف مواد قندی بخصوص بین وعده های غذایی باز داریم. مصرف مواد مورد نیاز خوراکی شیرین باید درانتهای وعده های غذایی گنجانده شوند.

۶) از مصرف شیرینی های چسبنده مانند شکلات، آب نبات، سوهان، گز و آدامسهای حاوی قند مخصوصاً در بین وعده های غذایی اجتناب نموده، بهتر است در فواصل بین غذاها از میوه ها و سبزیجات تازه استفاده نمود.

نقش تغذیه در سلامت دندانها

۱) قبل از تولد: سوء تغذیه مادر و کمبود موادی از قبیل آهن، کلسیم، فسفر، ویتامین های A-C-D و پروتئین در طی بارداری، میتواند در استحکام دندانهای نوزاد اثر قابل توجهی داشته باشد.

۲) پس از تولد: کمبود مواد مغذی نظیر پروتئین، کلسیم، فسفر و ویتامین های A-C-D و همینطور استفاده ازبعضی داروها، بروز بیماریهای تب زا و عفونی می تواند تاثیر زیادی در ایجاد اختلال ساختمانهای دندان داشته باشد.

۳)بعد از ۲ سالگی: کودک باید حداقل روزی ۲ لیوان شیر بنوشد و در طی دوران رشد فعال و نوجوانی آن را به ۳ لیوان افزایش دهد.

روش مسواک زدن دندانها در کودکان

در دوران شیر خوارگی والدین بایستی سطوح دندانها را به کمک گاز استریل تمیز نمایند. سپس در سن دو تا سه سالگی با استفاده از مسواک بسیار نرم و کوچک سطوح مختلف دندانها توسط والدین مسواک زده شود. در سن حدود ۶یا ۷ سالگی عمل مسواک زدن توسط خود کودک انجام می گیرد.

اندازه مسواک بایستی کوچک با موهای بسیار نرم و مقدار خمیر دندان مصرفی بسیار کم باشد ( حدوداً به اندازه یک نخود.

بهتر است در کودکان خردسال که فقط دارای دندانهای شیری هستند با روش ساده تر (مثل روش مسواک زدن افقی ) آموزش را شروع کنیم.

در روش افقی موهای مسواک به طور افقی قرار می گیرد و با حرکات افقی جلو، عقب، چپ و راست هر یک یا دو دندان مسواک زده می شود. در سنین بالاتر که کودک قادر است روش بهتری را به کار بندد، از روش مسواک زدن بزرگسالان استفاده می کند.

نکته ۱: استفاده از نخ دندان از وقتی که دندانها با هم تماس نزدیکی پیدا کنند یعنی بین ۳-۲ سالگی توسط والدین برای طفل ضروری به نظر می رسد. از ۸ سالگی بچه ها می توانند خودشان این عمل را انجام دهند.

نکته۲:در کودکان زیر ۵-۴ سال که هنوز قادربه خالی کردن دهان نیستند، بهتر است برای جلوگیری از بلع خمیر دندان، مسواک زدن را بدون خمیردندان انجام داد.